Kasztele późne na wschodzie - zamek krzyżacki w Wystruci.
W obecnym Obwodzie Kaliningradzkim istnieją do dzisiaj pozostałości dwóch, bardzo podobnych i właściwie prawie nie znanych zamków. Zamek krzyżacki w Wystruci (Ordensburg Insterburg) i zamek krzyżacki w Tapiawie (Ordensburg Tapiau), choć nigdy nie należały do konwentów braci rycerzy, swoja budową jak najbardziej przypominały konwentualne kasztele, ponieważ budując je Krzyżacy mieli nadzieję, iż utworzą tam nowe komturie i umieszczą w każdym z nich konwent braci rycerzy. Pierwszy z nich leżący obecnie w miejscowości Czierniachowsk, jest w stanie niszczejącej ruiny i choć ma właściwie zachowane prawie wszystkie cztery wybudowane skrzydła. Jest szansa że jednak władze rosyjskie uratują budowle przed ostatecznym zniszczeniem, (podobno ostatnio lokalne społeczności zaczęły porządkować ruiny dawnych zamków). To co obecnie pozostało z gotyckiego zamku zaczęło powstawać około roku 1380, jako konwentualny dom zakonny. Chciano w ten sposób w Insterburgu reaktywować komturię i konwent, które funkcjonowały w latach 1343-1346, mając swoja siedzibę w drewniano-ziemnej warowni. Najazdy Litwinów i Żmudzinów wielokrotnie niszczyły tę budowlę i dopiero pod koniec wieku po względnym uspokojeniu się sytuacji politycznej, można było rozpocząć inwestycję. Powstało dwuczłonowe założenie, składające się z czteroskrzydłowego zamku głównego i przylegającego do niego od północy wydłużonego przedzamcza. Główny budynek posiadał cztery skrzydła o bokach o długości 43 metrów (43,1x43,8), gdzie wjazd znajdował się od strony przedzamcza w skrzydle północno-zachodnim, a kaplica w południowo-wschodnim. Z uwagi na późniejsze przebudowy i ostateczne zniszczenie zamku po 1945r nie możemy umiejscowić pozostałych pomieszczeń. Poddasze nie posiadało chodnika straży, a tylko okienka strzelnicze, co może potwierdzać późną datę budowy. Pod koniec XIV wieku powszechnie stosowano długie kusze, i hakownice, których obsługa wymagała większej przestrzeni za strzelcem. Wysokość skrzydeł była o kilka metrów niższa niż typowych kaszteli. Nie jest udowodnione istnienie murów parchamu okalających dom główny, choc Steinbrecht nie wykluczył jego istnienia, a nawet umieścił go na swoim planie założenia. Zadziwiający jest fakt, że główny budynek był położony niżej niż przedzamcze, przez co jego walory obronne były dużo gorsze od przyległej części gospodarczej, posiadającej baszty. Architektura samej budowli była uboga, pozbawiona ciekawszych detali, „niechlujna” jak to ujął Steinbrecht. Oprócz trzech szczytów ze sterczynami i wąskiego wzoru rombowego z cegły zendrówki, nie było właściwie innych architektonicznych cech indywidualnych, które mogły by jakoś wyróżnić zamek w Wystruci i nadać mu jakikolwiek wdzięk. Wszystko to było wynikiem funkcji, jakie przypisano zamkowi, a mianowicie bazy wypadowej do prowadzenia dalszej ekspansji na wschód. Według badaczy zamek wybudował ten sam warsztat budowlany, co budowle w Szczytnie i Kętrzynie. Choć zewnętrze wymiary zamku wysokiego były niemal identyczne, to już wewnątrz każde ze skrzydeł miało inną szerokość. Z wyjątkiem skrzydła południowo-wschodniego pozostałe trzy skrzydła były nawet nie podpiwniczone. Zrezygnowano również z orientacji kaplicy zamkowej na wschód. Zamek w Insterbergu jest typowym przykładem uproszczonego niby kasztelu, wzniesionego szybko, oszczędnie i mającego spełniać ściśle określone zadania militarne i administracyjne.
Nazwa rosyjska Czernichowsk - Черняховск.
Elewacje i plany z wykorzystaniem rysunków Conrada Steinbrechta zamieszczonych w jego monografii - Die Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preussen ein Heimat-Ausweis der Deutschen im Osten.
Zdjęcia - internet.
Rysunek aksonometryczny - A. Bachtin.
Pozwalam na bezpłatne wykorzystywanie moich rysunków do niekomercyjnych publikacji, pod warunkiem podania imienia i nazwiska autora (Jerzy Orłowski), jak również odnośnika do tejże strony.