Zamki niższej rangi - zamek krzyżacki w Bytowie.
Zamek krzyżacki w Bytowie (Ordensburg Bűttow) nie był pierwszą budowlą zlokalizowaną w tym miejscu. Zanim Krzyżacy w 1329r. weszli w posiadanie ziemi bytowskiej istniał tu zamek, a raczej dwór grodowy książąt pomorskich, którego ani kształtu, ani wielkości jednak nie znamy. Nie wiemy nawet, czy była to budowla murowana, czy drewniana, ale wiemy, że zlokalizowana była około 500m na zachód od bytowskiego zamku krzyżackiego. Co ciekawe zakon ustanowił nawet w Bytowie komturię, gdy w 1343 zlikwidował komturie słupską (komtur słupski został wypędzony i zbiegł właśnie do Bytowa). W tymże zamku urzędowało dwóch komturów do roku 1360, w którym to ziemie bytowską przyłączono do komturii gdańskiej, a na zamku urzędowali prokuratorzy. Pod koniec XIV w wielki mistrz Konrad von Jungingen (nota bene brat Urlicha) zadecydował o budowie nowego zamku prokuratorskiego, który miał już podlegać bezpośrednio jemu. Budowę rozpoczęto w roku 1396 i trwała do 1402, a nadzór nad nią sprawował budowniczy malborskiego pałacu Wielkich Mistrzów – Nicolaus Fellensten. Zamek bytowski nie jest architektonicznie tak wyrafinowany jak tamta budowla, jednak możemy w nim znaleźć wiele elementów pokrewnych. Szeroko zastosowano w nim tzw. Łuk odcinkowy, portale wewnętrzne noszą już cechy formy przejściowej między gotykiem a renesansem. Całe założenie ma jednak charakter budowli gotyckiej. Pierwotnie dom główny o wymiarach 36x14m, trójkondygnacyjny, podpiwniczony, był jedyną budowlą murowaną, zlokalizowana wewnątrz murów zamkowych. Mieściły się w nim wszystkie pomieszczenia typowe, dla niewielkich zamków krzyżackich, czyli kaplica, refektarz, kapitularz, czy dormitorium. Poza tym piwnice i strychy spełniały funkcje magazynowo gospodarcze. Całe główne założenie miało kształt prostokąta o bokach 70x50, zamknięte było było od północy, wschodu i południa wykonanymi z kamienia murami kurtynowymi, zwieńczonymi gankami obronnymi ze strzelnicami, a od zachodu już ceglanym domem głównym. W każdym narożniku posadowiono wieże obronne, trzy cylindryczne, jedną prostokątną, a na osi skrzydła północnego prostokątną wieżę bramną. Od północy umiejscowiono niewielkie, słabo ufortyfikowane przedzamcze, które pełniło funkcje gospodarcze. Zamek wyniesiony ponad miastem, otoczony był fosą i posiadał drewniany parcham, a od południa umiejscowiono wysunięte poza mur i połączone gankiem gdanisko. Budowla była już przystosowana do prowadzenia ognia z broni palnej i to zarówno z broni ręcznej z murów, jak i też z bombard, które ustawiano na parchamie, uznawano ją za najnowocześniejszą w całym Państwie Zakonnym. Położenie zamku było wybitnie strategiczne i przez to miał burzliwa historię. Jagiełło przejął zamek po zwycięstwie grunwaldzkim po czym podarował księciu słupskiemu Bogusławowi VIII, jako lenno polskie. W 1411r. powrócił znów pod panowanie krzyżackie. W 1433 roku oblegany był przez husytów, później w 1454r. poddał się bez walki połączonym wojskom polsko-gdańskim. Za poparcie księcia Eryka II udzielone Polsce, zamek został ofiarowany książętom zachodniopomorskim. Książe zmienił jednak stronę i w 1466 oddał Bytów Krzyżakom, po czym znów widząc ich przegraną w wojnie, zwrócił się do Kazimierza Jagiellończyka z propozycja kupna ziemi bytowskiej wraz zamkiem i transakcję sfinalizowano za 8 tys. złotych reńskich. Bytowską fortecę już jako rezydencje książęcą, zaczęto przekształcać zabudowując dwa skrzydła w obronny renesansowy pałac (palazzo della fortezza), dodając od północy, wschodu i południa wysunięte ziemne bastiony, palisadę i nowe fosy. Swoje piętno odcisnęła na zamku wojna trzydziestoletnia, ale największe zniszczenia dotknęły budowlę w czasie „potopu szwedzkiego”, gdy wyleciała w powietrze kwadratowa wieża północno-zachodnia. Po roku 1772 zamek ulegał dewastacji, gdy w połowie XIX w zaadoptowano go na więzienie, a na terenie przedzamcza wybudowano budynek sądu. Tuż przed II Wojną Światową, zamek przeznaczono na siedzibę organizacji Hitlerjugend, z inicjatywy której obudowano wysadzoną dwa wieki wcześniej wieżę. W czasie wspomnianej wojny budowla miała szczęście i nie ucierpiała i od tego czasu już jako polski zabytek najwyższej klasy, świadczy o kunszcie niemieckich budowniczych epoki późnego średniowiecza.
Plany na podstawie rysunków Conrada Steinbrechta - Die Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preussen ein Heimat-Ausweis der Deutschen im Osten.
Rysunki – tamże.
Zdjęcia i aksonometria moja z 1993r
Pozwalam na bezpłatne wykorzystywanie moich rysunków do niekomercyjnych publikacji, pod warunkiem podania imienia i nazwiska autora (Jerzy Orłowski), jak również odnośnika do tejże strony.