Pierwsze kasztele Ziemi Chełmińskiej - zamek krzyżacki w Lipienku.
Zamek w Lipienku (Ordensburg Liepe) z uwagi na dość wczesne zniknięcie z powierzchni ziemi, jest jednym z mniej rozpoznanych zamków krzyżackich. Nie ma też zachowanych wizerunków tej budowli, jedynie skromna lustracja, która wiele nie wnosi do jej poznania. Pierwszy jego plan spróbował odtworzyć Conrad Steinbrecht na podstawie swoich badań i właściwie do dzisiaj jest on obowiązujący.
Zamek posadowiono na wcześniejszym grodzisku, co wymagało splantowania terenu i pousuwania wystających ponad poziom gruntu obwałowań. Wpierw wykopywano rowy fundamentowe w których umieszczano duże kamienie polne, łączone przeważnie zaprawą z gliny, rzadziej wapienną. Na tym podłożu wymurowywano właściwe ściany zewnętrzne piwnic, też kamienne, ale które już były połączone mocną zaprawa wapienną. Posadzki piwniczne posadowiono na gołym gliniano-ziemnym calcu, nie zagłębiając się specjalnie w pierwotny grunt. Dopiero na takim przygotowanym postumencie murowano właściwe ściany zamku. Schemat ten dotyczy właściwie większości budowanych przez Krzyżaków zamków.
Dom główny miał rzut na planie prawie kwadratu o bokach 38x39 m, czyli zbliżony do zamku w Papowie Biskupim. Podobny też musiał był sposób wymurowania ścian, z polnych, jednostronnie obrobionych otoczaków. Posiadał cztery, w pełni zabudowane skrzydła, przy czym skrzydło południowe mieściło kaplicę i kapitularz, we wschodnim zaś mógł znajdować się refektarz, sąsiadujący z bergfriedem, który to wyrastał ponad północno-wschodni narożnik zamku. Oczywiście jest to tylko hipoteza, ale taki układ wydaje się typowy, więc prawdopodobny. Wjazd poprowadzono w tymże skrzydle, nie na osi, ale przesunięty nieco na północ. Całe założenie zamku wysokiego otaczał parcham o dość nietypowym kształcie, a mianowicie ściętych wszystkich narożnikach, nie powtórzonym w żadnym innym rozpoznanym obiekcie tego typu. Mur parchamu był zasadniczo kamienny i wyrastał bezpośrednio nad stromym splantowanym zboczem. Od strony południowe, wschodniej i północnej zamek nie posiadał fosy, analogicznie jak inne jemu podobne wczesne kasztele. Fosę za to wykopano od wschodu i oddzielono w ten sposób główny dom konwentu od rozległego przedzamcza. Miało ono kształt wydłużonego trapezu, było z trzech stron zabudowane, wjazd na nie prowadził po wysoko umieszczonym nad sucha fosą moście zwodzonym, przez ufortyfikowana bramę.
Kasztel lipienecki wznoszono jako siedzibę komtura i konwentu, jednak w 1325 roku zniesiono komturie i urzędnik mieszkający w zamku sprawował funkcje wójta chełmińskiego do roku 1330. Następnie pełnił już tylko rangę miejscowego wójta i tak już pozostało do przejścia pod panowanie polskie. W roku 1330 nie zdobyły go wojska polskie, co może świadczyć o jego wybitnych jak na owe czasy własnościach obronnych. .
Zamek w Lipienku w czasach jego przynależności do Polski, zastał kilkukrotnie przebudowywany na wygodną rezydencję. W tym celu jego wnętrza, szczególnie pierwsze piętro otrzymało nowe podziały. Możliwe, że pousuwano wtedy gotyckie sklepienia. Przyziemie zachowało pierwotny układ i gospodarczy charakter jak w czasach krzyżackich. W czasie wojen szwedzkich poważnie zniszczony popadł w ruinę i w końcu władze pruskie nakazały rozbiórkę budowli. Do dzisiaj zachowała się część kamiennych murów okalających parcham, piwnica zamkowa i fundamenty pozostałych budowli.
Elewacje z wykorzystaniem rysunków C. Steinbrechta
Plany - B. Wasika i C. Steinbrechta
Aksonometria moja z 1994 roku.
Pozwalam na bezpłatne wykorzystywanie moich rysunków do niekomercyjnych publikacji, pod warunkiem podania imienia i nazwiska autora (Jerzy Orłowski), jak również odnośnika do tejże strony.