Kasztele późne na wschodzie - zamek krzyżacki w Tapiawie
Zamek krzyżacki w Tapiawie, ew. Tapiewie (Ordensburg Tapiau), był może nie aż bliźniaczą, ale bardzo podobna budowlą do wcześniej opisanego przeze mnie Insterburga. Obydwa pochodzą z tego samego okresu budowy, oba miały pełnić z początku podobne funkcje zamków konwentualnych i w obu z nich tych zamierzeń nie zrealizowano. Kasztel w Tapiawie mimo że zachowało się do dzisiaj w nim tylko jedno skrzydło północno-zachodnie, jest jednak ciekawszy. Wiąże się to z ocalałymi w nim sklepieniami gwiaździstymi w salach, które nie były wcale najokazalszymi w całym zamku. Wyrafinowane w swej formie służki z wizerunkami zwierząt oraz zworniki z motywami biblijnymi, wskazują, że mamy do czynienia z budowlą, którą budowano z większa starannością niż podobne w Szczytnie, Ostródzie, czy Wystruci. Skoro pomniejszej ważności pomieszczenia ozdobiono tak bogato, to jakie perełki musiały w sobie mieścić najważniejsze sale w zamku, takie jak kościół zamkowy, kapitularz, czy refektarz. Niestety z uwagi na to, że ocalałe części budowli zamieniono jeszcze w XIX w na zakład penitencjarny, który to funkcjonował jeszcze do niedawna, nie przeprowadzono w kompleksowych badań architektonicznych. Nie wiemy na przykład czy pod warstwami tynków nie ma średniowiecznych polichromii. W ogóle to zamek był jakoś pomijany w przez znawców architektury krzyżackiej, w opracowaniach na ten temat, (przez Steinbrechta wręcz zlekceważony jako nieistotny dla rozwoju architektury zakonnej), według mnie bardzo niesłusznie. Chyba jednak jego funkcje więzienne skutecznie zniechęcały do prób dokładniejszego zbadania zamku. Dopiero od niedawna zaczęto realizować jakaś formę rewitalizacji zamku i mam nadzieję popartą wnikliwymi badaniami architektonicznymi.
Obecna budowla zaczęła powstawać w drugiej połowie XIV w i od początku był siedzibą prokuratora krzyżackiego i prawdopodobnie nie mieścił w sobie konwentu braci rycerzy. Założenie domu głównego było czteroskrzydłowe, o bokach 46x48m(podobnie jak w Ostródzie). Nie posiadał wieży głównej i wież narożnych. Każdą z elewacji zdobił szczyt trójkątny ze sterczynami i co było niespotykane we wcześniejszych budowlach, żaden z nich nie akcentował ściany szczytowej długiego skrzydła. Układ pomieszczeń był typowy dla zamku konwentualnego. Kościół zamkowy znajdował się w skrzydle południowo–wschodnim, tam też umiejscowiono refektarz. Skrzydło południowo–zachodnie, pozbawiane okien w kondygnacji głównej, mieściło dormitorium, a północno – wschodnie kapitularz i wejście do Gdaniska. Wjazd na dziedziniec zamkowy usytuowano w skrzydle północno-zachodnim przez bramę umieszczoną niesymetrycznie względem osi elewacji. Jest to jedyne zachowane skrzydło zamku, a z siedmiu umieszczonych w nim pomieszczeń wyróżniają się dwa. Pierwsze z nich to dwuprzęsłowa sala, o sklepieniu gwiaździstym z czteroramiennymi gwiazdami, drugie ze skomplikowanym sklepieniem trójpodporowym. Takie formy sklepień świadczą o dość późnym okresie budowy tego skrzydła. Sale te prawdopodobnie musiały pełnić funkcje reprezentacyjne urzędujących w nich prokuratorów. Ściany budynku głównego przyozdobiono rombowymi wzorami z cegieł zendrówek, co wyszło dopiero po odbiciu tynków. Zamek w ostatnich dekadach XIV w odgrywał ważną rolę jako jedna z głównych baz wypadowych wypraw przeciwko Litwinom. Ważnym wydarzeniem dla historii był fakt odbycia na zamku w roku 1385 chrztu Wielkiego Księcia Litewskiego Witolda (nie wiedzieli braciszkowie, że książę będzie się jeszcze chrzcił kilka razy). Zatrzymywali się w nim także różni ważni dostojnicy krzyżaccy, jak również zagraniczni goście zakonu. Świadczy to o niepospolitej ważności zamku w Tapiawie, a fakt, że założono w nim w roku 1457 archiwum zakonu (przeniesionego z Malborka), tylko potwierdza to tezę. Na zamku w Tapiawie w roku 1568 zmarł ostatni Wielki Mistrz Zakony Krzyżackiego, późniejszy Książę Pruski Albrecht Hohenzollern von Brandenburg-Ansbach. Koniec dobrej passy zamku nastąpił pod koniec wieku XVIII, gdy wyburzony trzy skrzydła, a wiek później jedyne ocalałe przeznaczono na więzienie. Rok 1945 w cudowny sposób oszczędził zamek, a Sowieci skrzętnie wykorzystali zachowany zakład penitencjarny i ulokowali tam swój. Z tego tez powodu budowla była niedostępna dla szerszego grona, ale obecnie z rosyjskich stron internetowych widać, że więzienie zostało zlikwidowane. zaczęto realizować jakaś formę rewitalizacji zamku. Zamek obecnie znajduje się w Obwodzie Królewieckim w miejscowości nazwanej Gwardiejsk Гвардейск.
Elewacje i plany z wykorzystaniem rysunków Conrada Stainbrechta zamieszczonych w jego monografii - Die Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preussen ein Heimat-Ausweis der Deutschen im Osten.
Nazwa rosyjska: Gwardiejsk - Гвардейск
Zdjęcia - internet.
Aksonometria - internet.
Pozwalam na bezpłatne wykorzystywanie moich rysunków do niekomercyjnych publikacji, pod warunkiem podania imienia i nazwiska autora (Jerzy Orłowski), jak również odnośnika do tejże strony.