Brytyjski czołg podstawowy ("Universal Tank") opracowany w latach 1943-1945 jako pojazd nowej generacji, zrywający z dotychczasowym podziałem czołgów brytyjskich na czołgi krążownicze oraz czołgi piechoty.
Tło historyczne:
W połowie II wojny światowej, zarówno doświadczeniach z bitew pancernych, jak i konieczność optymalizowania produkcji, zaczęły wskazywać na zasadność nowego podejścia do projektowania brytyjskich czołgów. Co prawda nadal zachowano tradycyjny podział na czołgi szybkie / „krążownicze” („Cruiser Tanks”) oraz czołgi wsparcia piechoty („Infantry Tanks”), ale zaczęto dokonywać pierwszych prób ujednolicenia ich konstrukcji. Zwłaszcza cennych doświadczeń dostarczyły czołgi Mk III „Valentine” (powstałe z prywatnej inicjatywy firmy Vickers), które będąc nominalnie „czołgami wsparcia piechoty”, w praktyce potrafiły z sukcesem występować w obu rolach. Niebawem okazało się także, że także amerykańskie czołgi „Sherman” (z kolei nominalnie „Cruiser Tanks”) także potrafią – w razie potrzeby – pełnić rolę wsparcia piechoty, dotąd zarezerwowaną dla wyspecjalizowanych konstrukcji, takich jak na czołgi „Churchill”.
Gorącym orędownikiem unifikacji był w tym okresie generał Bernard L. Montgomery, który zarówno przedstawiał poważne argumenty na rzecz czołgu uniwersalnego („Universal Tank”), jak i wykorzystywał swój autorytet oraz wpływy na rzecz promowania tej koncepcji.
W międzyczasie, w lipcu 1943 rozpoczęto prace nad „ciężkim czołgiem szybkim / krążowniczym” („Heavy Cruiser Tank”). Projekt powstał w Wydziale Projektowania Czołgów Ministerstwa Wojny pod kierownictwem sir Claude Gibb'a. Nowy czołg miał być odporny na ogień niemieckich dział przeciwpancernych kal. 88 mm, a jego uzbrojenie miało umożliwiać zwalczanie wszystkich znanych wówczas typów niemieckich czołgów (założono wykorzystanie świetnej armaty siedemnastofuntowej kal. 76,2 mm). Wstępny projekt przedstawiono w listopadzie 1943 roku, a w lutym kolejnego roku Komisja Czołgowa (Tank Board) zaakceptowała specyfikację czołgu, któremu nadano oznaczenie A41. Na początku 1945 wóz przyjęto do uzbrojenia pod nazwą własną „Centurion”. W kwietniu sześć pierwszych egzemplarzy w przedprodukcyjnej wersji Mk 1 trafiło na front (do pułku 5th Royal Inniskilling Dragoon Guards z 11 Dywizji Pancernej), lecz nie zdążyło wziąć udziału w walkach.
W 1948 opracowano wersję „Centurion” Mk 3 (zmieniono też oznaczenie typu z A41 na FV4007), która uzbrojono w nową dwudziestofuntową armatą przeciwpancerną (kaliber 83,4 mm). Czołgi w tej wersji produkowano w latach 1948 - 1951 w łącznej liczbie 700 egzemplarzy (w tym ok. 100 przebudowanych ze starszej wersji Mk 2)
Wersja ta została pierwszy raz użyta bojowo podczas wojny koreańskiej, gdzie zgodnie uznano ją za najlepszy czołg po obu stronach konfliktu - niezawodny, silnie uzbrojony i opancerzony, a także o wręcz niewiarygodnej zdolności pokonywania trudnego górzystego terenu.
"Centurion" był jednym z najbardziej udanych typów czołgów w historii. Kolejne wersje (ostatnia nosiła oznaczenie Mk 13) produkowano do lat sześćdziesiątych, a czołg pozostał na uzbrojeniu niektórych armii świata do końca XX wieku. Chociaż powszechnie uznawany jest za pierwszy na świecie „czołg podstawowy” („Main Battle Tank”, czyli MBT) nigdy nie został tak oficjalnie sklasyfikowany – ten zaszczyt przypadł dopiero jego następcy – czołgowi „Chieftain”.
Opis eksponatu:
Czołg “Centurion Mk 3” o nazwie własnej "Arromanches" (dowódca sierżant A. Wallace), 3 Troop, 'C' Squadron, 1st Royal Tank Regiment, Commonwealth Division. Czołg ten uczestniczył w walkach z Chińczykami w Korei w maju 1953, w uznaniu zasług jego dowódca został odznaczony Military Medal.
„Centuriony” tego szwadronu miały oficjalne nazwy własne pochodzące od miejsc związanych z historią działań pułku w czasie II wojny światowej we Włoszech lub Europie Zachodniej - stąd nazwa francuskiego miasteczka Arromanches (miejsce lądowania pułku w Normandii). Czołg posiadał jeszcze dwa imiona nieoficjalne - "Pearl" namalowane koło stanowiska kierowcy oraz "Lily" na lufie armaty. Ostatnie zdjęcie przedstawia „Centuriona” w takim właśnie malowaniu i oznakowaniu, znajdującego się w brytyjskim Tank Museum w Bovington (fot. Paul Hermanis via Wikimedia).
Model w skali 1/35, zestaw Tamiya.
