Ręczny karabin maszynowy, skonstruowany w czechosłowackich zakładach Zbrojovka Brno w 1936 (na bazie erkaemu ZB-26 / ZB-30) na zamówienie Królestwa Jugosławii.
Tło historyczne
Po zakończeniu I wojny światowej, siły zbrojne praktycznie wszystkich krajów świata były zgodne co do konieczności wyposażenia piechoty w broń automatyczną na tyle lekką, aby możliwe było jej wprowadzenie na szczeblu plutonu, albo nawet drużyny (ciężkie karabiny maszynowe grupowano wówczas w osobnych wyspecjalizowanych pododdziałach).
Armia nowo powstałego państwa – Republiki Czechosłowackiej nie stanowiła wyjątku. W celu wybrania standardowego modelu testowano m. in. francuskie ręczne karabiny maszynowe Darne, brytyjskie Vickers-Berthier, włoskie Brixia i belgijskie FN, oraz broń rodzimej konstrukcji - pochodzący z wytwórni Zbrojovka Praga karabin Praga I-23, skonstruowany przez Vaclava Holka. I właśnie ten ostatni zyskał uznanie komisji (a jak się niebawem okazało, był to doskonały wybór).
W roku 1925 Vaclav Holek przeniósł się do Brna do przedsiębiorstwa Československá Zbrojovka, które przejęło produkcję seryjną nowej broni, oznaczonej w międzyczasie „Praga vz. 24”, a po finalnym dopracowaniu: „Lehky kulomet ZB vz. 26” (powszechnie nazywany po prostu „ZB-26”).
W 1927 - 1938, armia czechosłowacka odebrała łącznie 45 132 erkaemy ZB-26. Broń wzbudziła także duże zainteresowanie za granicą, m.in. w Rumunii, Chile, Brazylii, a nawet w Japonii (w której po zakupieniu 2 310 egzemplarzy już od Niemców w 1939, wykorzystano jej rozwiązania konstrukcyjne we własnym projekcie – karabinie maszynowym Nambu „Typ 99”).
W międzyczasie, w roku 1929 Holek przedstawił zmodernizowany i ulepszony wariant erkaemu, oznaczony ZB-30. Siły zbrojne Czechosłowacji, zadowolone z dopiero co wprowadzonych ZB-26 nie były nim zbytnio zainteresowane, ale ZB-30 odniósł znaczny sukces eksportowy, trafiając do kilkunastu krajów. Szczególnie zainteresował on British Army, akurat poszukującej następcy pierwszowojennych erkaemów Lewis. Dla Brytyjczyków opracowano wersję ZGB-33, strzelającą nabojami 0,303 cala, a która później przeszła do historii pod nazwą „Bren”…
Karabin ZB-30 spodobał się także siłom zbrojnym Królestwa Jugosławii, które również wybrały go jako standard. Drobne zmiany konstrukcyjne, wynikające z wymagań tego użytkownika, spowodowały zmianę oznaczenia na ZB-30J. W jugosłowiańskich siłach zbrojnych karabinowi nadano natomiast oficjalny desygnat "Puska-Mitralez M.37" (uwaga: nie należy mylić tego oznaczenia z ciężkim karabinem maszynowym Zbrojovka Brno ZB-37).
30 lipca 1936 podpisano kontrakt na dostawę 15 000 egzemplarzy, które miały zostać wyprodukowane w Brnie oraz na udzielenie licencji na produkcję tej broni w Jugosławii. Do 19 marca 1940 Zbrojovka Brno dostarczyła 15 514 erkaemów, a w okresie od kwietnia 1940 do kwietnia 1941 zakłady „Zastava Oružje” w Kragujevac wyprodukowały jeszcze około tysiąca egzemplarzy na podstawie licencji.
Jako ciekawostkę warto przy okazji dodać, że Zbrojovka wyprodukowała także w roku 1938 niewielkie partie ZB-30J dla Boliwii, Afganistanu i Wenezueli.
Podczas II wojny światowej erkaemy ZB-30J / M.37 używane były na Bałkanach praktycznie przez wszystkie strony konfliktu. Po upadku Jugosławii w 1941, trafiły w ręce serbskich czetników, chorwackich ustaszy, komunistycznych partyzantów Josipa Broz-Tity, a także wojsk niemieckich (gdzie otrzymały oznaczenie "7,92 mm Machinengewehr 148(ј)" i były używane głównie przez Waffen SS).
Po wojnie, ocalałe i zrewindykowane egzemplarze poddano remontom (przy okazji nadając im nowe numery seryjne i nabijając herb nowego państwa - Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii), następnie zmagazynowano i przekazano jednostkom Obrony Terytorialnej ("Teritorijalna Odbrana"). Broń z magazynów OT była używana podczas wojen bałkańskich po rozpadzie Jugosławii w latach dziewięćdziesiątych XX wieku.
Kaliber 7,92 mm (nabój karabinowy Mauser 7,92 x 57 mm), pojemność magazynka 20 naboi.
Opis eksponatu:
Ręczny karabin maszynowy ZB-30J / ZB M.37, egzemplarz wyprodukowany przez „Československá zbrojovka a.s. Brno” w okresie 1937 - 1940, wyremontowany w zakładach „Crvena Zastava” w Kragujevac w roku 1969. Numer seryjny B-562-D nadany po remoncie, wcześniejsze oznakowania niemożliwe do ustalenia.
Zdjęcie czarno-białe wykonane 17 maja 1944 w miejscowości Donji Lapac (Chorwacja), przedstawia celowniczego ZB M.37, czetnika Davida Jovanića z serbskiej Dywizji Dinarskiej, współdziałającej w tym czasie z wojskami niemieckimi w zwalczaniu jednostek partyzanckich Tity.
