Czechosłowacki mały pistolet maszynowy, opracowany dla jednostek specjalnych oraz resortów siłowych. Udana i popularna konstrukcja, używana przez wiele lat w licznych krajach na kilku kontynentach.
Tło historyczne:
W drugiej połowie lat pięćdziesiątych w Armii Czechosłowackiej oraz w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, prawie równocześnie pojawiło się zapotrzebowanie na nowy rodzaj broni – małogabarytowy pistolet maszynowy. Wojskowi chcieli wyposażyć weń zwiadowców, służby techniczne oraz załogi wozów bojowych, zaś „bezpieczniacy” potrzebowali broni łatwej do ukrycia, możliwej do obsługi jedną ręką, a zarazem dysponującej siła ognia większą niż pistolet. Na podstawie przedstawionych wymagań (formalnie wojskowych, ale w rzeczywistości głównie odzwierciedlających potrzeby MSW) taką broń zaprojektował i skonstruował zespół kierowany przez Miroslava Rybařa (łącznie 13 osób, spośród których najważniejszy wkład wnieśli inżynierowie Jiří Čermák oraz Otakar Galaš).
Nową broń opracowano pod stosunkowo słaby nabój 7,65 x 17mm Browning SR (.32 ACP). Nie było to najlepsze rozwiązanie z punktu widzenia wojska, ale spełniało jedno z najważniejszych wymagań MSW - taką broń stosunkowo łatwo i skutecznie dawało się wytłumić. Ponadto broń była bardzo stabilna przy prowadzeniu ognia seriami (w przeciwieństwie np. do polskiego pistoletu maszynowego wz. 63 strzelającego 9 mm nabojem „ Makarow”) oraz całkiem celna przy strzelaniu ogniem pojedynczym i to na odległość ponad 100 metrów, czyli znacznie poza zasięgiem celnego strzału z „klasycznego” pistoletu.
Seryjna produkcja „Škorpionów”, oficjalnie przyjętych do uzbrojenia pod oznaczeniem „Samopal vzor 61” rozpoczęła się w roku 1963. Broń wzbudziła duże zainteresowanie również poza Czechosłowacją, w wyniku czego w latach osiemdziesiątych opracowano wersje o kalibrze 9 mm (zarówno na nabój radziecki, jak i nabój „Parabellum”). W ówczesnej Jugosławii uruchomiono także produkcję licencyjną w wytwórni Zastava Oružje, pod oznaczeniem M-84.
Łącznie w zakładach Česká Zbrojovka w Uherskim Brodzie wyprodukowano około 210 000 egzemplarzy, w tym kilka partii pozbawionych jakichkolwiek oznaczeń i numerów seryjnych. Broń bez oznaczeń była, zwłaszcza w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, chętnie wykorzystywana przez terrorystów – w tym irlandzką IRA, Rote-Armee Fraktion w Niemczech Zachodnich oraz Czerwone Brygady we Włoszech. Najbardziej znaną ofiarą użycia „Škorpiona” przez terrorystów, był porwany po zbrojnym napadzie wiosną 1978 były premier Włoch - Aldo Moro, którego po okresie uwięzienia zastrzelono właśnie z tej broni.
Oficjalnie natomiast, broń używana była przez siły zbrojne lub służby specjalne ponad dwudziestu krajów – od Wietnamu po Ugandę. Jej niesłabnąca popularność spowodowała, że w latach dziewięćdziesiątych, nazwa „Škorpion” została zastrzeżona przez CZ Uhersky Brod, jako znak towarowy.
Przy okazji opisywania historii „Škorpiona”, warto także zwrócić uwagę na pewien ciekawy szczegół, ilustrujący przysłowiowy „czeski pragmatyzm”. Otóż jego konstruktor, wspomniany Miroslav Rybař rozpoczął swoją karierę zawodową w roku 1943, czyli w czasie gdy zakłady CZ znajdowały się pod niemiecką kontrolą i pełną parą produkowały broń na potrzeby III Rzeszy. Po wojnie natomiast, nie dość, że nikt nie wpadł na pomysł, aby stawiać mu jakieś zarzuty, to jeszcze w latach 1945-50 umożliwiono mu podniesienie kwalifikacji (studia wyższe) i zatrudniono w zespole, który skonstruował UKM vz. 59 - pierwszy uniwersalny karabin maszynowy, jaki produkowano na wschód od Odry. „Škorpion” zaś był pierwszą samodzielną (i zarazem ostatnią) konstrukcją Rybařa, który w roku 1970, w wieku 46 lat zmarł nagle na atak serca w trakcie wyciągania swojego samochodu, który utknął w błocie na gruntowej drodze…
Opis eksponatu:
Pistolet maszynowy (Samopal) vz. 61 „Škorpion", egzemplarz nr L2575, wyprodukowany w zakładach Česka Zbrojovka Uhersky Brod w roku 1965. Przepisowa wojskowa kabura skórzana, także produkcji czechosłowackiej ze stemplem CZ Uhersky Brod. Broń, obecnie pozbawiona cech użytkowych, ukompletowana jest z magazynkami 10 i 20 nabojowymi (naboj 7,65 mm Browning widoczny na zdjęciach jest atrapą). Zdjęcie archiwalne przedstawia żołnierzy Armii Czechosłowackiej (22. Výsadková Brigáda) podczas ćwiczeń w latach sześćdziesiątych - oficer na pierwszym planie uzbrojony jest w "Škorpiona".
