Belgijski pistolet, opracowany w latach dwudziestych ubiegłego wieku i przez kolejne kilkadziesiąt lat używany przez siły zbrojne i formacje policyjne / paramilitarne oraz użytkowników cywilnych w kilkunastu krajach.
Tło historyczne:
W początkach XX wieku jednym z najbardziej udanych pistoletów produkowanych przez Fabrique Nationale d'Armes de Guerre (FN) w Herstal w Belgii był "Model 1910" (zwany także "M 1910") skonstruowany przez Johna M. Browninga, którego wytwórnia FN zatrudniła jako głównego konstruktora. Broń ta była pierwszym w historii produkowanym seryjnie pistoletem samopowtarzalnym ze sprężyną powrotną owiniętą wokół lufy (później rozwiązanie to stosowano powszechnie m.in. w Waltherach PP / PPK, radzieckich Makarowach, czy polskich P-64 "Czak" i P-83 "Wanad"). Takie umieszczenie sprężyny przyczyniło się do zmniejszenia rozmiarów M 1910 w porównaniu z konkurencją, a to z kolei przełożyło się na jego popularność (tym bardziej, że pistolet cieszył się reputacją niezawodnego i dostępny był w dwóch kalibrach: 7,65 mm oraz 9 mm). Pistolet ten zapisał się także trwale w historii świata - z niego bowiem 28 czerwca 1914 niejaki Gawriło Princip zastrzelił w Sarajewie arcyksięcia Franciszka Ferdynanda...
Po I wojnie światowej, popularność belgijskiego pistoletu pana Browninga nie malała, zwłaszcza wśród formacji paramilitarnych, policyjnych i na rynku cywilnym. Równocześnie siły zbrojne nowo powstałego państwa - Królestwa Jugosławii - zwróciły się do firmy FN z zapytaniem o opracowanie "dużego" pistoletu wojskowego. Firma podeszła do tematu w jak najbardziej oszczędny, a zarazem skuteczny sposób. Jugosłowianom zaoferowano po prostu powiększoną wersję sprawdzonego M 1910 (dłuższa lufa, większa pojemność magazynka), oznaczoną "Model 1910/22" albo po prostu "Model 1922" ("M 1922"). Taka propozycja zadowoliła wszystkich zainteresowanych i Jugosławia zakupiła 60 tysięcy tych pistoletów. Broń znalazła się także na wyposażeniu sił zbrojnych oraz policyjnych między innymi w Holandii, Danii, Grecji, Turcji, Rumunii, Francji i Finlandii. Warto podkreślić, że w przeciwieństwie do starszego i mniejszego modelu, nowy M 1922 nie był praktycznie wcale oferowany na rynkach cywilnych.
Po roku 1940pistolety te nadal utrzymały się w produkcji w Herstal (obok nowszych FN HP), ale już pod nadzorem niemieckim i na potrzeby niemieckich sił zbrojnych - M 1922 (jako mniejszy i lżejszy od HP) szczególnie popularny był wśród personelu lotniczego Luftwaffe. Po wojnie produkcję kontynuowano do lat siedemdziesiątych, a rozmaite klony M 1922 wytwarzano poza Belgią aż do 1983.
W Polsce, w okresie II wojny światowej, Browningi M 1910 oraz M 1922, cieszyły się sporą popularnością wśród żołnierzy Armii Krajowej i innych formacji podziemnych. Szczególnie często, jako łatwe do ukrycia i dobycia, używane były przez pododdziały dywersyjne i likwidacyjne, działające w miastach.
Z takimi działaniami oraz z pistoletem M1922 wiąże się także postać bohaterki narodowej Holandii - Hannie Schaft. Dwudziestodwuletnia studentka, wyrzucona z Uniwersytetu w Amsterdamie w roku 1943 po odmowie podpisania deklaracji lojalności, wstąpiła do organizacji ruchu oporu "Raad van Verzet" (RVV), gdzie początkowo wykonywała zadania kurierskie. Po jej usilnych naleganiach, by pozwolono jej brać udział w likwidowaniu okupantów, zdrajców i kolaborantów, zlecono jej pierwsze zadanie. Otrzymała pistolet FN M1922 i rozkaz zastrzelenia wskazanego funkcjonariusza SD. W wyznaczonym dniu i miejscu, Schaft bez wahania pociągnęła za spust, ale strzał nie padł. Domniemanym "celem" okazał się natomiast sam komendant RVV, który pogratulował zaskoczonej i wściekłej Schaft zdanego egzaminu i skierował do prawdziwych akcji. W ciągu roku, Hannie Schaft, która szybko zaczęła być znana jako "dziewczyna o czerwonych włosach" wykonała co najmniej pięć wyroków. Policja zatrzymała ją przypadkowo 21 marca 1945 roku w Haarlem-Noord podczas rutynowej kontroli. W jej torbie znaleziono pistolet, nielegalną prasę i paczkę dokumentów. W więzieniu została zidentyfikowana na podstawie rudych odrostów włosów (które w chwili aresztowania miała przefarbowane na czarno), a jej tożsamość potwierdziła była koleżanka z ruchu oporu, złamana podczas przesłuchań.
Akurat wiosną 1945 pomiędzy władzami okupacyjnymi, a ruchem oporu zawarto ciche porozumienie. Władze wstrzymały egzekucje aresztowanych, a ruch oporu - zamachy. Hannie Schaft miała jednak pecha, gdyż holenderscy naziści mieli z nią osobiste porachunki (zlikwidowała m. in. wyższego oficera lokalnej policji). Zastrzelono ją 17 kwietnia 1945 na wydmach koło miasteczka Overveen. Po wyzwoleniu została ekshumowana i pochowana 27 listopada 1945 z pełnymi honorami na cmentarzu Erebegraafplaats Bloemendaal w obecności królowej Wilhelminy i członków rządu.
Niestety, w kolejnych powojennych latach Hannie Schaft stała się ofiarą polityki. Ponieważ organizacja RVV do której należała, miała orientację lewicową, holenderscy komuniści podjęli próbę zawłaszczenia postaci Schaft i uczynienia z niej swojego symbolu walki. Spotkało się to ze zdecydowaną (choć niezręczną) reakcją władz, które zaczęły wyciszać pamięć o niej, a w roku 1951 wręcz zabroniły organizowania jakichkolwiek uroczystości przy jej grobie. Doprowadziło to do gwałtownych i gorszących zamieszek w dniu 25 listopada tego roku, kiedy pod bramami cmentarza w Bloemendaal wielotysięczny tłum starł się z policją i wojskiem (użyto nawet czołgów!). Dopiero w początku lat dziewięćdziesiątych ponownie pozwolono oddawać cześć Hannie Schaft i obecnie ostatnia niedziela listopada obchodzona jest oficjalnie w Holandii jako dzień jej pamięci.
Opis eksponatu:
Pistolet FN Model 1922 kaliber 7,65 mm, egzemplarz nr 137 673, wyprodukowany przez FN najprawdopodobniej dla policji (egzemplarze wojskowe miały kółko do smyczy w tylnej części rękojeści, za zatrzaskiem magazynka). Broń zachowana w doskonałym stanie, obecnie pozbawiona jest cech użytkowych. Na ostatnim zdjęciu widoczny jest także pistolet Hanne Schaft (wojskowy FN M 1922 w wersji o kalibrze 9 mm), obecnie znajdujący się w muzeum w jej rodzinnym mieście Haarlem (zdjęcie: https://commons.wikimedia.org by Thayts na licencji CC BY-SA 4.0).